Nga Janusz Bugajski
Tashmë është koha që Kosova të marrë iniciativën në bisedimet me Serbinë dhe të deklarojë se pa një zgjidhje përfundimtare rajoni do përballet me paqëndrueshmëri. Bisedimet e intensifikuara ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nën kujdesin e BE-së kanë vënë në dukje pozicionimet e pabarabarta të të dy palëve.
Ndërsa zyrtarët e Prishtinës sillen në mënyrë mbrojtëse, Beogradi kërkon vazhdimisht mospajtim dhe shpërqendrim, në mënyrë që të shmangë të vetmen zgjidhje të mirëfilltë, njohjen reciproke.
Objektivi kryesor i administratës së Aleksander Vucic është, që duke minuar shtetësinë dhe legjitimitetin e vendit, të bllokojë përparimin e Kosovës në institucionet ndërkombëtare. Që kur Kosova ka shpallur pavarësinë, çështje të shumta i kanë mundësuar Beogradit që të largojë vëmendjen nga normalizimi i marrëdhënieve me Prishtinën, kjo edhe pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Brukselit të vitit 2013.
Bisedimet periodike janë përqendruar në çështje të tilla si të drejtat e pakicave, reforma policore, energjia, telekomunikacioni, reforma ligjore dhe një mori problemesh më të vogla teknike.
Në të njëjtën kohë, operacionet e Gjykatës Speciale për të hetuar akuzat për krime lufte midis ish-komandantëve të UÇK-së kanë hequr vëmendjen nga negociatat dhe i kanë mundësuar Serbisë ta shfaqë Kosovën si një partner jo të besueshëm.
Diskutimet e fshehta rreth shkëmbimeve të territorit kanë qenë një tjetër devijim i madh i promovuar nga Serbia për të përçarë dhe hutuar politikanët kosovarë dhe për ta zhvendosur vëmendjen nga njohja reciproke.
Debatet territoriale iu shfaqën disa pjesëmarrësve dhe vëzhguesve si të mirëqenë, por (në fakt) ata ishin një kamuflim për të dobësuar Kosovën.
Është krejtësisht e tepërt të besohet se Vuçiç do të hiqte dorë nga ndonjë copë e luginës së Preshevës në këmbim të ndonjë pjese të Kosovës dhe një angazhimi për njohje.
Normalizimi ekonomik, siç duket qartë në marrëveshjen e fundit në Shtëpinë e Bardhë, është një tjetër shpërqendrim që shtyn trajtimin e problemit themelor. Ai do të jetë temë mosmarrëveshjesh dhe ankesash të tejzgjatura dhe thjesht do të vërë theksin (në faktin) se pa njohje ndër-shtetërore marrëdhëniet ekonomike nuk mund të jenë tërësisht normale.
Një shqetësim dhe burim i përsëritur mosmarrëveshjesh është krijimi i një Wiacioni të Komunave Serbe brenda Kosovës, për të cilin fillimisht u ra dakort në vitin 2015.
Zbatimi është vonuar për shkak të mungesës së qartësisë në strukturën dhe funksioneve të saj si dhe frikës se mund ta ndajë Kosovën në dy tërësi dhe ta bëjë atë jofunksionale si Bosnje-Hercegovina.
Përfaqësuesi special i BE-së Miroslav Lajcak ka pohuar se pa Wiacionin nuk do të ketë marrëveshje gjithëpërfshirëse ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Në vizitën e tij të fundit në Prishtinë, Lajcak deklaroi se udhëheqësit e qeverive u zotuan se Shoqata do të themelohej dhe statuti i saj do të vendosej. Pyetja mbetet si, kur dhe në çfarë forme?
Prishtina mund të pranojë themelimin e një Shoqate por duhet ta lidhë këtë me dy parakushte të rrepta. Së pari, Shoqata nuk mund të ketë ndonjë fuqi ekzekutive ose mundësi për të bllokuar vendimet e qeverisë qendrore.
Edhe në vitin 2015, BE pranoi që Shoqata nuk do të kthehej në një nivel të tretë qeverisës dhe nuk do të kishte autonomi politike. Kjo duhet të parashkruhet në statutin e saj. Serbët e Kosovës mund të formojnë një Këshill dhe një Asamble për të mbikëqyrur zhvillimin ekonomik, arsimin, kujdesin shëndetësor, planifikimin urban dhe rural, e madje dhe të marrin kontribute buxhetore nga Serbia.
Në shkëmbim të kësaj, komunave do i duhet të konfirmojnë integrimin e tyre të plotë në institucionet dhe sistemin politik të Kosovës dhe të zotohen mbi angazhimin e tyre ndaj integritetit shtetëror.
Kushti i dytë do të nënvizonte se Shoqata mund të formohet vetëm së bashku me një zgjidhje përfundimtare me Serbinë, çfarë përfshin një premtim për njohje reciproke të ratifikuar nga parlamenti serb dhe kosovar. Kjo do të nderonte parimin e barazisë ndërshtetërore dhe nuk do të ishte një lëshim i njëanshëm nga Prishtina.
Për të arritur këto qëllime, udhëheqësit e Kosovës duhet të ndjekin një qasje më agresive dhe të nxjerrin në pah kontradiktat në politikat e BE-së kur merren me Kosovën dhe Serbinë. Si e barabartë në negociata, Prishtina mund të vërë në dukje se nëse do të krijohet një strukturë e re për serbët e Kosovës, atëherë me siguri shqiptarët e Luginës së Preshevës gjithashtu duhet të mbështeten për të krijuar një Wiacion.
Kjo do të lidhte më fort komunitetet e tyre në tre komunat jugore të Serbisë dhe do të ndihmonte në zhvillimin e shoqërisë dhe ekonomisë së tyre.
Në bisedimet e mundësuara nga BE, Prishtina gjithashtu mund të propozojë disa hapa që Beogradi të tregojë se është serioz në “normalizimin” e marrëdhënieve.
Për shembull, ai mund të zotohet që të heqë dorë përgjithmonë nga bllokimi i anëtarësimit të Kosovës në institucionet ndërkombëtare. Ai mund t’i japë fund një herë e përgjithmonë diplomacisë së tij për tërheqjet e njohjes (së Kosovës). Dhe mbi të gjitha, Serbia duhet të ndryshojë kushtetutën e saj duke hequr çdo përcaktim të Kosovës si njësi ose subjekt i shtetit serb.
Të gjitha propozimet e këtij lloji do të ilustronin se sulmi është gjithmonë një politikë më efektive sesa mbrojtja.