Artistët nuk kanë më organizime për ekspozita nga institucionet, ata vetë organizohen për të prezantuar krijimtarinë e tyre. Piktori i njohur Anastas Kostandini shprehet se dhe këtë vit në ekspozitën “PranverArt” artistët vetë u organizuan ashtu si vijojnë prej disa vitesh. Në intervistën për “SOT” piktori Anastas Kostandini ndalet dhe në gjendjen që ka sot Galeria Kombëtare e Arteve. Ai shprehet se shikon që institucioni është në një situatë, që ai e quan anormale. Sipas tij aktivitetet që janë bërë deri tani janë të zbehta dhe duket se për grupe autorësh nuk ekziston më për veprimtari GKA. Galeria Kombëtare e Arteve varet nga Ministria e Kulturës, por sipas tij nuk dihet se në çfarë mënyre e inspekton këtë institucion përballë problemeve që pohojnë artistët. Shqetësues për të është dhe fakti që sot përballë problemeve në jetën artistike të artistëve piktorit i duhet të mos jetë plotësisht piktor për të jetuar, dhe kjo do të thotë që ai duhet të bëjë kompromise të dhimbshme për punën e tij.
-Ekspozita “PranverArt” këtë vit shënoi edicionin e dhjetë. Për ju si pjesëmarrës në ekspozitë çfarë përcolli?
Këtë vit ekspozita për mua ishte më interesante se herët e tjera, dhe kjo është inkurajuese. Është bërë më selektive ekspozita dhe janë thelluar individualitetet e artistëve, ka marrë një lloj fizionomie. Mendoj se është e rëndësishme që të kenë një lloj fizionomie, mos të jenë ekspozita në përgjithësi. Por mendimi im të cilin e ndava dhe me kolegët është sepse mungojnë shkrimet analitike për ekspozitën, mungojnë shkrimet kritike nga kritikët dhe të konstatojnë ndonjë gjë. Ndonjë tendencë, prirje apo diçka që ata vëzhgojnë në kontekstin e përgjithshëm të gjërave që ndodhin në vendin tonë. Me gjithë dëshirën shumë të mirë të artistëve për të dalë nga klima e ç’interesimit, sepse askush nuk inkurajon dhe nuk nxit, ata vetë organizohen, duke paguar gjithçka dhe duke bërë ekspozita. Por ajo që vlen është që në këto grupe artistike duhet të ketë më tepër mendim, dhe kjo bashkësi e këtyre artistëve duhet të ndajë diçka, duhet të diskutojë. Duhet jo vetëm të dëgjojë njerëz që mund të shkruajnë për këtë gjë, dhe që deri tani nuk kanë shkruar, por dhe mund të thonë problemet e njëri-tjetrit.
-Ju jeni shprehur për problemet në GKA, por gjendja që ka sot institucioni si ndikon për artistët?
Unë mendoj që situata në Galerinë Kombëtare të Arteve është anormale. Një situatë që në rrallë të parë ka bllokuar, galeria pretendon të jetë dhe muze arti madje ka filluar të quhet e tillë. Por ajo nuk e justifikon dot këtë gjë. Nuk ka bërë asgjë GKA për të treguar fondin e veprave. Mjaft me këtë mbyllje dhe mister që ka GKA. Të gjithë e dimë që GKA ka shumë vepra dhe ajo duhet të jetë për ti treguar. E dyta, aktivitetet që bën GKA janë të zbehta dhe nuk pasqyrojnë dinamizmin e krijimtarisë kombëtare. Arsyeja mendoj se është sepse galeria me ekspertët e vet nuk ka asnjë njohuri të nivelit të sotëm të artit, në përgjithësi të të gjitha llojeve të arteve vizuale dhe nuk është fjala vetëm për pikturën, sepse duket sikur i ka shpallur luftë thjesht pikturës. Por në përgjithësi ndaj të gjithë artit nuk e zotërojnë. Nuk ka dijeni vetë drejtori i GKA, që duhet të ishte në krye të interesimit të një ekipi që të mund të shikojë, se kjo është detyrë e tij të njohë artistët shqiptarë kudo që ata të jenë dhe jo vetëm në Tiranë, jo vetëm në atë rrethin e vogël që ai ka. Sallat e GKA për mendimin tim duhet të funksionojnë të gjitha në mënyrë normale. Unë e di që GKA varet nga Ministria e Kulturës, nuk e di se cilët janë ata ekspertë në ministri që mund të gjykojnë galerinë kombëtare. Nuk e di që në ç’mënyrë ministria inspekton GKA. Por kam idenë që të gjitha gjërat vërtiten rreth një lloj burokracie, që lidhen me fondin dhe me bërjen korrekte të disa gjërave që ka marrë përsipër GKA, por për të cilën ka dijeni edhe ministria. Nuk ka asgjë që të ndodhë në GKA me përjashtim të “Onufrit” që ka qenë, që të jetë më tepër se sa një autor. Duket sikur janë të mallkuar, duket sikur GKA nuk është vendi i një grupi autorësh.
-Artistët janë shprehur se ka munguar komunikimi i tyre me drejtorin e GKA. Çfarë mendoni?
Mendimi im është që Shkololli është një person i telekomanduar, një person burokratik, një person që nuk ka fuqi konceptuale dhe nuk ka fuqi siç pretendon ai dhe ata që e kanë vënë aty. Për mendim tim deri tani ai nuk ka treguar asnjë vitalitet dhe asnjë qasje ndaj substancës të artit shqiptar. Unë sigurisht nuk e marr në konsideratë atë. Mendoj që është personi që përfaqëson më keq nivelin e artistëve shqiptarë të Republikës së Shqipërisë. Problemi është që ata fshihen pas aktiviteteve të një karakteri ndërkombëtar. Por mua nuk më intereson ajo gjë, më intereson ajo që ndodh këtu, më intereson arti shqiptar. Drejtori i GKA është person që ka pranuar të jetë në një vend që mund të komandohet nga të tjerët, por se cilët janë këta që e duan galerinë në këtë gjendje unë nuk e di.
-Konkursi “Onufri” u mbyll, por ju keni pasur kritika mbi organizimin e tij. Çfarë mund të na thoni?
Në pikëpamjen burokratike të gjithë e kemi pranuar që ai ishte një aktivitet i fundvitit dhe i një karakteri të një prestigji të GKA. Por “Onufri” në fund të fundit nuk ishte i tillë në thelb. “Onufri” në kuptimin e tij bazik degjeneroi për mendimin tim. Fakti që nuk ekziston nuk është ndonjë tragjedi e madhe në mënyrën se si e katandisën “Onufrin”. Por nëse do të kemi parasysh “Onufrin” vitet e para ishte tjetër gjë. Kishin karakter më masiv, mendimi kuratorial nuk ishte kaq agresiv. “Onufri” nuk mund të jetë një pre e këtyre kuratorëve dhe këtyre të ekstremiteve të kuratorëve më së shumti dhe të huaj që vijnë këtu. Mendoj që “Onufri” degjeneroi dhe për shkak të muratorëve, mbi mënyrën se si e kanë trajtuar atë, por mbi të gjitha drejtuesit e GKA që e kanë pranuar këtë fakt.
-Ju vetë u shprehët se tani nuk kemi asnjë veprimtari të organizuar nga institucionet. Çfarë sjell kjo?
Unë mendoj që gjithmonë ka vend për ide të reja. Ne nuk kishim asgjë me emrin e Onufrit. “Onufri” është një prestigj kombëtar dhe më tepër se sa kaq, por problemi është që ai duhet të ruante statusin e vet. Asnjë princip rreth tij nuk është krijuar. Nuk pati mirësinë askush të shkruante mbi konceptin e “Onufrit”, se çfarë në thelb ishte ai. Duhej të kujdeseshin ata që e kanë konceptuar, që e lindën, duhet ta ruanin që të mos asgjësohej si u asgjësua. Ndaj të gjithë ata që kanë dorë, të gjithë ata drejtues që e kanë pasur atë ngrehinë dhe fakti që e zhdukën kaq kollaj për mendimin tim në rradhë të parë është përgjegjësi e Ministrisë së Kulturës që nuk e ka justifikuar fare pse “Onufri” është zhdukur. Pavarësisht se ne i kuptojmë disa arsye, por janë të pamjaftueshme për të pranuar faktin që nuk ka një aktivitet në fund të vitit.
-Ju dhe më parë keni reaguar mbi problemet me jetën artistike. Çfarë po ndodh me aktivitetin e artistëve sot?
Problemi është që artisti, piktorit i duhet të mos jetë plotësisht piktor për të jetuar. Do të thotë që ai duhet të bëjë kompromise të dhimbshme. Duhet të punojë sipas porosive dhe dëshirës së të tjerëve. Ai duhet të vërë në dispozicion artin e tij dhe duhet të asgjësojë mendimin kryesor krijues, ekspresionet e tij. Ekspresionet e tij, nganjëherë mendimi i tij, koncepti i tij, mbase nuk funksionojnë sepse nuk ka një treg normal këtu dhe funksionojnë vetëm me imazhet e modës. Artistët marrin një porosi dhe janë thjesht ekzekutorë. Ekzekutorë të idesë të personave që kanë para dhe kjo është shumë e trishtuar për mendimin tim. Sigurisht që kjo ndodh në botë është normale, por kjo sa vjen po prek artistë seriozë. Ky është problemi sepse ka humbur tregu normal i artit serioz. Një merkato e artit në rrethe ekziston, por është pa pikë fizionomie. Dikur në Shqipëri janë organizuar në fundviti te Piramida disa ekspozita të tregut të artit, sipas principeve në bazë të galerisë. Pra ishin galeritë ato që prezantonin autorët dhe kjo është rregulli më normal. Por kjo gjë nuk e di pse është zhdukur. Ndoshta në këtë pikë mund të involvohet edhe Ministria e Kulturës edhe GKA se nuk është turp merkato e artit, nuk është turp një vepër që shitet. Artistët duhet të provojnë maksimumin e fuqisë së tyre krijuese në maksimumin e kërkesës së tregut dhe këtë gjë ministria duhet ta organizojë, sepse në këtë mënyrë mund të organizohet tregu në Shqipëri dhe të mos diskriminohen artistët. Por dhe të ringrihet rrejti i galerive në vend. Niveli i abuzimit me tregun e artit në vend është shumë i madh, çdo gjë është informale. Çdo gjë ndodh në mënyrë private dhe jo fort dinjitoze, edhe vetë artistët nuk e duan një gjë të tillë. Unë do të dëshiroja që të kisha një galeri timen të preferuar apo një galeri të më dëshironte mua si artist me veprat e mia. Problemi është që nuk ka galeri sa ka artistë dhe treg në Shqipëri. Por është mirë që galeritë të promovojnë artistët. Në Korçë nuk mund të gjesh një galeri që të ekspozojë dy emra të njohur të pikturës rajonale, mjafton kjo për të kuptuar skandalin e kësaj pune. Në Tiranë ndryshon pak gjendja, sepse ekzistojnë disa galeri që kanë aktivitete, por dhe ato nuk janë fort të organizuara si duhet. Pra ajo që dua të them është rindërtimi i tregut të artit në vend. Për këtë ka nevojë që të ndërhyjnë instanca më të larta dhe sigurisht dhe në bashkëpunim me artistët. Ka dhe iniciativa private, por se di pse nuk janë shfaqur këta persona.
-Ju keni pak ditë që jeni kthyer nga Gjermania ku atje hapët ekspozitën tuaj personale. Me çfarë pjese të krijimtarisë suaj u prezantuat këtë herë?
Në Gjermani ekspozita im u hap në një hotel me katër yje dhe ndodhet në periferi të Nurembergut. Një hotel mjaft i frekuentuar po atje unë kam ekspozuar ciklin tim të grafikave kushtuar historisë së Skënderbeut, ciklin e gravurave dhe një cikël me pastele të peizazhit të rajonit tim. Ekspozita do të qëndrojë një muaj e hapur për ata që duan të vizitojnë. Për sa kohë unë isha atje ka pasur vizitorë. Një nga arsyet që unë vajta atje është që ky hotel që ka një filial në Pogradec, është një organizatë joqeveritare që ka prezencë në qytetin tim dhe e ka në pronësi këtë hotel në Gjermani, ku një nga dhomat e tij e ka quajtur “Shqipëria”. Është shumë interesante dhe është një dhomë e personalizuar, dhe u ftua një artist nga Shqipëria ku këtë herë isha unë, që kam ekspozuar veprat e mia.
Intervistoi: Julia Vrapi