Rigels Seliman
Nuk kanë fund telashet për kreun e Partisë Demorkatike, Sali Berisha. Kështu një shuplakë e madhe vjen nga Departamenti Amerikan i Shtetit për Sali Berishën, me një raport të publikuar në mars 2025, me të cilin fundos ish-kryeministrin duke thënë se arritja kryesore e SPAK ishte marrja e tij i pandehur për aferën ‘Partizani’. Stafi i Donald Trump nuk i harron Berishës as shpalljen non grata në 2021. Berisha dhe besnikët e tij kishin “shpresa” se me rikthimin e Trump do i hiqej non grata, por duket se stafi i Presidentit amerikan është treguar shumë i kujdesshëm që të nënvizojë në raport se Berisha është i sanksionuar nga SHBA. Departamenti amerikan i Shtetit ka publikuar “Raportin e Strategjisë së Kontrollit Ndërkombëtar të Narkotikëve të 2025-ës” dhe atë të pastrimit të parave, ku vlerësohet puna e autoriteteve shqiptare në luftën kundër krimit të organizuar.
Pikërisht, raporti është firmosur në muajin mars 2025, tashmë që Amerika është nën drejtimin e Donald Trump, për të cilin Berisha kishte shpresa se do t’i hiqte “Non-Gratën”. Por, përtej oqeanit, mesazhi vjen i qartë për ish-kryeministrin, për të cilin DASH thotë se u mor i pandehur për korrupsion, pasi pasuroi familjen e tij, ndërsa e cilëson në raport si një preson të futur në listën e zezë të SHBA. DASH vlerëson arritjet e SPAK dhe veç rastit të Berishës, thekson edhe marrjen të pandehur të dhëndrit të tij, Jamarbër Malltezi, lidhur me këtë aferë. “SPAK rriti numrin dhe kompleksitetin e hetimeve për pastrimin e parave dhe sekuestrimet dhe kreu hetime financiare dhe pasurore paralele kur dyshonte për pasuri të paligjshme; megjithatë, ndjekjet penale mbeten të ulëta. Në vitin 2023, SPAK sekuestroi pasuri me vlerë 43 milionë dollarë dhe, në vitin 2024, vazhdoi me arrestimet dhe sekuestrimin e pasurive të ish-zyrtarëve të lartë.
Në shtator 2024, SPAK akuzoi ish-kryeministrin dhe të emëruarin sipas “Aktit të Aprovimeve për Operacionet e Jashtme dhe Programet e Ndërlidhura të Departamentit të Shtetit, 2021”, neni 7031(c), Sali Berisha për korrupsion për veprime zyrtare që përfitonin interesat e familjes së tij. SPAK gjithashtu akuzoi dhëndrin e tij për korrupsion dhe pastrim parash. SPAK sekuestroi pasuri të paluajtshme, llogari bankare dhe pjesën e dhëndrit në kompani të lidhura me korrupsionin”, thuhet në raportin e DASH. Ndërkohë DASH bën të qartë që Shqipëria duhet të vijojë me zbatimin e reformës në drejtësi.
“Shqipëria duhet të zbatojë ligjet ekzistuese, të ndjekë udhëzimet rregullatore, të kryejë mbikëqyrje efektive, të përmirësojë bashkëpunimin e forcave të rendit dhe të zgjerojë kapacitetin e policisë dhe prokurorëve për t’u përqendruar në korrupsion, pastrim parash dhe krime ekonomike komplekse. Shqipëria duhet të zbatojë plotësisht reformat e kodit penal të viteve 2016 dhe 2017”, thuhet në raport. Kujtojmë se ish-kryeministri është i pandehur për korrupsion pasiv dhe akuzohet se lejoi një zinxhir të tërë institucionesh që të shkelnin ligjin duke ua dhënë kompleksin Partizani ish-pronarëve, ku përfituesi kryesor është dhëndri i tij, i pandehur për korrupsion pasiv dhe pastrim parash. Më 4 prill pritet të vendosë GJKKO, nëse do e kalojë dosjen ose jo për gjykim.
Përmbledhja e Raportit të DASH për Shqipërinë
Shqipëria vazhdon të bëjë përparime në përmirësimin e regjimit të saj kundër pastrimit të parave dhe luftimit të financimit të terrorizmit (AML/CFT). Shqipëria heton dhe ndjek penalisht korrupsionin në nivele të larta. Ministria e re e Shtetit për Administratën Publike dhe Antikorrupsionin ka publikuar një strategji për të përmirësuar integritetin në sektorët e cenueshëm dhe për të parandaluar korrupsionin në administratën publike. Agjencia e Mbikëqyrjes Policore ka zgjeruar hetimet dhe arrestimet e policëve për shpërdorime, përfshirë korrupsionin. Megjithatë, sfidat mbeten në forcimin e zbatimit dhe të parandalimit të korrupsionit.
Korrupsioni, krimi i organizuar, boshllëqet në kornizën ligjore dhe rregullatore, dhe pengesat në komunikimin ndërinstitucional e bëjnë Shqipërinë të cenueshme ndaj pastrimit të parave. Organizatat kriminale shqiptare bashkëpunojnë me homologet e tyre në Evropë dhe Amerikën e Jugut, dhe trafikimi i narkotikëve dhe krimi i organizuar janë burime kryesore të fondeve të pastruara. Pavarësisht trajnimeve të pamjaftueshme dhe teknologjisë së pamjaftueshme dhe mungesës së bashkëpunimit ndërinstitucional, ekipet hetimore të përbashkëta me partnerët ndërkombëtarë po shkatërrojnë grupet e krimit të organizuar transnacional. Reformat gjyqësore të mbështetura nga donatorët ndërkombëtarë kanë përmirësuar regjimin AML/CFT, por qeveria dhe institucionet duhet të zbatojnë plotësisht reformat për të shmangur rënien përsëri të sundimit të ligjit.
Dobësitë dhe metodologjitë e pastrimit të parave
Shumica e pastrimit të parave në Shqipëri lidhet me trafikimin e drogës dhe njerëzve, mashtrimin me kontratat qeveritare, evazionin fiskal dhe kontrabandën. Ekonomia kryesisht e bazuar në para të thata, kontrollet e dobëta kufitare dhe ligjzbatim i dobët doganor lehtësojnë një treg të zi për mallrat e kontrabanduara. Paratë e dërguara nga jashtë (remitancat) dhe investimet nga jashtë ndonjëherë fshehin burimet e fondeve. Kriminelët pastrojnë të ardhurat përmes blerjeve të pasurive të paluajtshme, projekteve të ndërtimit, aseteve virtuale dhe zhvillimit të bizneseve. Më 15 shkurt 2024, parlamenti legalizoi bastet sportive, duke përmbysur ndalimin e vitit 2018. Ligji i ri, i cili hyri në fuqi më 27 mars 2024, legalizon bastet sportive vetëm në mjedis online dhe do të japë 10 licenca për kompani me reputacion. Ligji i ri ngre shqetësime se mbikëqyrja e dobët mund të lejojë krimin e organizuar të depërtojë në këtë aktivitet. Lojërat e fatit në kazino mbikëqyren nga Agjencia e Mbikëqyrjes së Lojërave të Fatit.
Ligjet dhe rregulloret kryesore kundër pastrimit të parave (AML)
Shqipëria ka kërkesa të hollësishme për njohjen e klientit (due diligence) (CDD) dhe raportimin e transaksioneve të dyshimta (STR). Në korrik të vitit 2024, autoritetet miratuan një strategji AML/CFT deri në vitin 2030. Zyrtarët publikë janë të ndaluar të mbajnë sasi të mëdha parash të thata jashtë sistemit bankar. Ata duhet të deklarojnë pasuritë çdo vit dhe të deklarojnë trajtimin preferencial financiar dhe uzufruktin nga asetet. Kompanitë duhet të regjistrojnë pronarët përfitues (uzufruktierët) dhe llogaritë bankare. STRUKTURA e Posaçme e Prokurorisë Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) ka autoritetin për sekuestrimin dhe konfiskimin e aseteve.
Agjencitë e zbatimit të ligjit përdorin një ligj anti-mafia për të sekuestruar asetet e lidhura me trafikimin e drogës dhe të korrupsionit. Në maj të 2024, ministri i brendshëm njoftoi krijimin e Zyrës së Rikuperimit të Aseteve. Kjo zyrë do t’i japë përparësi gjurmimit dhe sekuestrimit të aseteve dhe fondeve nga aktivitetet kriminale. Shqipëria dhe Shtetet e Bashkuara nuk kanë një traktat dypalësh për ndihmë juridike, megjithëse bashkëpunojnë bazuar në konventa shumëpalëshe dhe në bazë të mirëkuptimit dhe reciprocitetit. Një traktat dypalësh për ekstradimet është në fuqi. Agjencia Shqiptare e Inteligjencës Financiare është anëtare e Grupit Egmont të Njësive të Inteligjencës Financiare. Shqipëria është anëtare e Komitetit të Ekspertëve për Vlerësimin e Masave Kundër Pastrimit të Parave (MONEYVAL), një organ rajonal në stilin e Task Forcës për Veprim Financiar. Shihni raportin më të fundit të vlerësimit të ndërsjellë të Shqipërisë për më shumë informacion.
Mungesat ligjore, politike dhe rregullatore të AML
Strategjia kundër korrupsionit kërkon mbrojtje për sinjalizuesit dhe korniza ligjore më të mira për të trajtuar korrupsionin, lobimin dhe financimin e partive politike. Autoritetet shqiptare vazhdojnë të përmirësojnë efektivitetin e tyre në përdorimin e sekuestrimit të aseteve dhe shkëmbimin e informacionit ndërkombëtarisht, por ato duhet të forcojnë kapacitetin AML/CFT dhe të zhvillojnë hetime dhe analiza sistematike financiare. Gjyqtarët dhe prokurorët vazhdojnë të kontrollohen (vlerësimi kalimtar) për pasuritë e pajustifikuara. Në dhjetor të vitit 2024 Qeveria përfundoi një proces të monitoruar ndërkombëtarisht për vlerësimin e gjyqtarëve dhe të prokurorëve dhe largoi ata me pasuri të pajustifikuara ose në lidhje me krimin e organizuar, megjithëse apelimet vazhduan. Që nga viti 2016, 44 për qind e gjyqtarëve dhe prokurorëve të vlerësuar u miratuan për të vazhduar në detyrë. Ligji kërkon që institucionet e tjera të pavarura të drejtësisë të kryejnë rishikime periodike për pasuri të pajustifikuara. Dispozitat e CDD dhe STR të Shqipërisë nuk zbatohen plotësisht. Proceset për të rishikuar dhe përmirësuar cilësinë e STR-ve mbeten në zhvillim. Inspektimet për bizneset e shërbimeve të parave, noterët dhe tenderët qeveritarë nuk janë të forta. Sfida mbeten në sanksionet për përhapjen, monedhat virtuale, trustet dhe rregullimin e institucioneve jo-bankare.
Çështjet e ligjzbatimit/zbatimit dhe komentet
Shqipëria ka ndërmarrë hapa pozitivë; megjithatë, qeveria duhet të rrisë ende hetimet dhe ndjekjet penale për pastrimin e parave për të luftuar korrupsionin, krimin e organizuar dhe trafikimin e drogës; të përmirësojë bashkëpunimin ndërinstitucional; dhe të integrojë plotësisht SPAK-un në përpjekjet AML/CFT. SPAK rriti numrin dhe kompleksitetin e hetimeve për pastrimin e parave dhe konfiskimet dhe kreu paralelisht hetime financiare dhe të aseteve kur dyshonte për asete të paligjshme; megjithatë, ndjekjet penale mbeten të ulëta. Në vitin 2023, SPAK sekuestroi asete me vlerë 43 milionë dollarë dhe, në vitin 2024, vazhdoi arrestimet dhe konfiskimin e aseteve të ish-zyrtarëve të lartë. Në shtator të vitit 2024, SPAK akuzoi ish-kryeministrin dhe të përcaktuar sipas “Aktit të Ndarjes Buxhetore të Departamentit të Shtetit, Operacioneve të Jashtme dhe Programeve të Ndërlidhura, 2021” me 7031 (c) Sali Berisha për korrupsion për veprime zyrtare për veprime zyrtare në dobi të interesave të familjes së tij.
SPAK akuzoi edhe dhëndrin e tij për korrupsion dhe pastrim parash. SPAK sekuestroi pasuri të paluajtshme, llogari bankare dhe aksionet e dhëndrit në kompanitë e lidhura me korrupsionin. Në nëntor të vitit 2024, SPAK-u dhe policia shqiptare punuan me Europol dhe autoritetet italiane për të arrestuar 29 të dyshuar në një rrjet trafikimi narkotikësh të udhëhequr nga dy vëllezër shqiptarë dhe sekuestroi asete kriminale dhe drogë me vlerë 74 milionë dollarë. Shqipëria duhet të zbatojë ligjet ekzistuese, të ndjekë udhëzimet rregullatore, të kryejë mbikëqyrje efektive, të përmirësojë bashkëpunimin e zbatimit të ligjit dhe të zgjerojë kapacitetin e policisë dhe të prokurorëve për t’u përqendruar në korrupsion, pastrimin e parave dhe krimet komplekse ekonomike. Shqipëria duhet të zbatojë plotësisht reformat e kodit penal të vitit 2016 dhe 2017.