Zgjedhjet presidenciale në 2024 me implikime të thella për botën e gjerë sigurisht që tingëllojnë të njohura. Por kjo po ndodh shumë më shpejt se sa mund të mendoni.
Tajvani, një demokraci e vogël dhe e gjallë aziatike në pragun e një vendi fqinj shumë më të madh autoritar, mban zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të shtunën dhe rezultatet do të jehojnë shumë përtej kufijve të tij.
Rezultati po vëzhgohet nga afër nga udhëheqësit komunistë të Kinës, të cilët kanë pretenduar prej kohësh Tajvanin si pjesë të territorit të tyre, pavarësisht se nuk e kanë kontrolluar kurrë. Shumica dërrmuese e njerëzve në Tajvan nuk duan të sundohen nga Kina, lideri i fortë i së cilës Xi Jinping e ka shtrënguar kontrollin e tij në vend pasi vendi bëhet më agresiv ndaj fqinjëve të tij.
Kina është hapur kundër partisë aktuale në pushtet të Tajvanit dhe i ka cilësuar zgjedhjet si një zgjedhje midis luftës dhe paqes, prosperitetit dhe rënies. Xi i dha një paralajmërim të ri Tajvanit në një fjalim natën e Vitit të Ri, duke deklaruar: “Ribashkimi i atdheut është një pashmangshmëri historike”.
Tajvani mbetet gjithashtu burimi më i madh i tensionit midis Kinës dhe SHBA-së, mbështetësi kryesor ndërkombëtar i ishullit dhe furnizuesi i armëve , dhe marrëdhëniet midis dy superfuqive të botës kanë qenë të vështira për vite me rradhë.
Mënyra se si Kina i përgjigjet zgjedhjeve të bëra nga votuesit e Tajvanit këtë fundjavë do të testojë nëse Pekini dhe Uashingtoni mund të menaxhojnë tensionet, ose të lëvizin drejt konfrontimit të mëtejshëm – madje edhe konfliktit.
Ja çfarë duhet të dini për këto zgjedhje vendimtare:
Kush janë kandidatët?
Tre burra do të konkurrojnë për të pasuar Presidentin Tsai Ing-wen, i cili ka mbajtur detyrën për tetë vjet dhe nuk mund të kandidojë përsëri për shkak të kufizimeve të mandatit.
Kryesuesi në garën e ngushtë është Lai Ching-te, zëvendëspresidenti aktual nga Partia Demokratike Progresive (DPP) në pushtet, e cila përkrah sovranitetin de-fakto të Tajvanit dhe identitetin e ndarë nga Kina.
Një mjek i kthyer në politikan, Lai e ka përshkruar më parë veten si një punëtor praktik për pavarësinë e Tajvanit, një pretendim që tërboi Pekinin dhe shqetësoi Uashingtonin. Por ai ka moderuar qëndrimin e tij në gjurmët e fushatës, duke u zotuar, si Tsai, të mbajë “status quo”-në dhe duke ofruar të bisedojë me Pekinin nën parimet e barazisë dhe dinjitetit. Pekini ka refuzuar ofertat e tij, duke e quajtur atë një nisës lufte dhe shkatërrues të paqes ndër ngushtica.
Bashkëshortja e Lai-t, Hsiao Bi-khim, është një figurë e njohur në Uashington, ku kohët e fundit ajo shërbeu si e dërguara e Tajvanit.
A janë veprimet e Kinës në Detin e Kinës Jugore një pararojë e gjërave që do të vijnë për Tajvanin?
Sfiduesi më i madh i Lait është Hou Yu-ih, një ish-oficer policie dhe kryebashkiak i njohur i qytetit të Nju Taipei nga Kuomintang (KMT), partia kryesore opozitare e Tajvanit, e cila tradicionalisht favorizon lidhje më të ngushta me Kinën. Hou fajëson DPP-në për provokimin e Kinës dhe mbron “marrëdhëniet paqësore” me fqinjin e saj duke mbajtur dialogun të hapur dhe duke rritur lidhjet ekonomike dhe sociale. Ai gjithashtu zotohet të forcojë mbrojtjen e Tajvanit.
Kandidati i tretë, Ko Wen-je, vjen nga Partia Popullore e Tajvanit (TPP), të cilën ai e themeloi vetëm në vitin 2019. Ish-kryebashkiaku karizmatik i Taipeit e përshkruan veten si një i huaj politik. Fokusi i tij në çështjet e bukës është pritur veçanërisht mirë nga votuesit e rinj , shumë prej të cilëve janë frustruar me duopolin tradicional politik të Tajvanit, si dhe me pagat e ndenjura dhe shtëpitë e papërballueshme.
Sa i përket marrëdhënieve me Kinën, Ko ka mbrojtur një rrugë të mesme, duke akuzuar DPP-në si shumë armiqësore dhe duke kritikuar KMT-në për të qenë shumë respektues.
Asnjë parti politike në Tajvan nuk është zgjedhur ndonjëherë për një mandat të tretë në pushtet. Nëse Lai fiton një mandat tjetër të DPP-së, do të ishte e paprecedentë në historinë 27-vjeçare demokratike të ishullit – dhe një simbol i fuqishëm i dështimit të qasjes luftarake të Kinës ndaj Tajvanit.
Kina ka përdorur prej kohësh një përzierje karrota dhe shkopi, ndërsa kërkon të bindë Tajvanin që t’i nënshtrohet planit të saj të “ribashkimit”. Por nën Xi, ajo është bërë kryesisht shkop.
Që nga zgjedhjet e para të Tsai-t, tetë vjet më parë, Pekini ka ndërprerë shumicën e komunikimeve me Taipei-n, ka zbehur numrin në rënie të aleatëve diplomatikë, ka rikthyer shkëmbimet ndërmjet ngushticave dhe ka rritur ndjeshëm presionin ushtarak.
Këto masa të sigurta i kanë çuar marrëdhëniet ndërmjet ngushticave në nivelin më të ulët në dekada dhe e kanë shtyrë Tajvanin më larg. Më pak se 3% e njerëzve në Tajvan tani identifikohen kryesisht si kinezë dhe më pak se 10% mbështesin një bashkim të menjëhershëm ose eventual.
Tajvani gjithashtu ka thelluar marrëdhëniet e tij me vendet perëndimore gjatë tetë viteve të fundit, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, duke alarmuar Pekinin.
Zyrtarët në Kinë, një shtet njëpartiak, i kanë kërkuar popullit të Tajvanit që të bëjë zgjedhjen e duhur. Zyrtarët e Tajvanit kanë akuzuar Kinën për përpjekje për të ndërhyrë në zgjedhjet e saj, duke përfshirë fushatat e dezinformimit në mediat sociale dhe detyrimin ekonomik.
Përpara zgjedhjeve, Kina ka mbajtur presionin ushtarak mbi Tajvanin, duke dërguar avionë luftarakë, dronë dhe anije luftarake pranë qiellit dhe ujërave të saj. Pekini gjithashtu ka fluturuar me balona mbi ishull, në atë që ministria e mbrojtjes e Tajvanit e ka quajtur pjesë e një “lufte psikologjike për të ndikuar në moralin e popullit tonë”.
Ndërsa pak ekspertë presin një pushtim të afërt nga Ushtria Çlirimtare Popullore, Pekini ka mënyra të shumta për të demonstruar pakënaqësi, nga shfaqja e forcës përmes stërvitjeve ushtarake deri te një pezullim i mëtejshëm i lidhjeve tregtare me Tajvanin apo edhe një bllokadë.
Se sa larg mund të shkojnë këto veprime – dhe si reagojnë SHBA-ja dhe aleatët e saj – do të vëzhgohet nga afër nga një botë tashmë nervoze për konfliktet që tërbohen në Evropë dhe Lindjen e Mesme.
Cilat janë marrëdhëniet e SHBA me Tajvanin?
Uashingtoni ndërpreu lidhjet formale me Tajvanin në 1979 pasi kaloi njohjen diplomatike nga Taipei në Pekin.
Që atëherë, SHBA-ja ka mbajtur lidhje të ngushta jozyrtare me Tajvanin dhe është e detyruar me ligj t’i sigurojë ishullit mjete për t’u mbrojtur. Por prej kohësh ka mbetur qëllimisht e paqartë nëse do të vijë në mbrojtje të Tajvanit në rast të një sulmi kinez.
Nën Presidentin Joe Biden – dhe paraardhësin e tij Donald Trump – SHBA ka rritur mbështetjen dhe shitjet e armëve për Tajvanin. Biden tha gjithashtu në shumë raste se SHBA do të mbronte Tajvanin nëse Kina pushton, duke ndezur pyetje nëse SHBA po largohet nga politika e saj e kahershme e “paqartësisë strategjike”.
Kjo ka acaruar Pekinin, i cili paralajmëron se çështja e Tajvanit është “vija e parë e kuqe që nuk duhet të kalohet në marrëdhëniet Kinë-SHBA”.
Uashingtoni pohon se nuk favorizon asnjë kandidat presidencial në Tajvan dhe Biden tha se ai kishte paralajmëruar në mënyrë eksplicite Xi kundër ndërhyrjes në zgjedhje gjatë samitit të tyre në San Francisko në nëntor.
Zgjedhjet e Tajvanit vijnë pasi SHBA po përpiqet të stabilizojë marrëdhëniet e tensionuara me Kinën dhe të parandalojë që konkurrenca të kthehet në konflikt.
Ndërkohë SHBA do të zhvillojë zgjedhjet e veta presidenciale në nëntor, një votim që do të vëzhgohet nga afër nga udhëheqësit e rinj të Tajvanit dhe 24 milionë banorët e ishullit.
