Amerikanët kanë dhënë detaje mbi përplasjet e kundërshtarëve të regjimit komunist. Bëhet fjalë për shqiptarët në emigracion që luftonin për largimin e Enver Hoxhës. CIA tregon një letër ku hidheshin akuza ndaj Hasan Dostit.
Nëntor 1951
Letra e mëposhtme e marrë nga zyra jonë e Nju Jork vjen nga Alberto Malis dhe përmban akuza për Hasan Dostin. Qendra kërkon të informohet nëse ka baza për akuzat e bëra në letër nga zoti Malis. Letra akuzon Hasan Dostin për kolaboracionizëm si me gjermanët ashtu dhe komunistët, por duket se është nxitur nga urrejtja personale dhe jo në interes të popujve të lirë, prandaj nuk duhet të përdoret si bazë për veprime diskriminuese ndaj Dostit. Akuzat e përgjithshëm për kolaboracionizëm gjatë kohës së luftës në sipërfaqe mund të duken të rënda, por nuk konfirmojnë informacionet tona. Akuza specifike për furnizimin e gjermanëve me materiale ushtarake nuk është e verifikueshme. Ne besojmë se informacioni i dyshimtë i ofruar është i një observuesi me paragjykime. Është e vërtetë se në dhjetor 1941 deri në maj 1942, Dosti ka qenë ministër i Drejtësisë në kabinetin e Mustafa Krujës, i cili konsiderohet nga qeveritë më mizore të italianëve. Por raportohet se ai mori postin me këshillën e udhëheqësit të njohur Mit’hat Frashri, me shpresën se do të mund të parandalonte veprime hakmarrëse ndaj popullit shqiptar. Nga ky post ai kaloi si presidenti i gjykatës së lartë kriminale në maj 1942, dhe qëndroi deri në gusht 1943 kur u shkarkua për aktivitete anti-gjermane, të cilat kishin lidhje me rolin e tij në grupin nacionalist të rezistencës Balli Kombëtar. Edhe regjimi aktual, ashti si shkruesi i letrës, e akuzojnë Dostin për ligjin e dënimit me vdekje për ata që mbanin armë pa leje dhe për autorizimin e pushkatimit të dy partizanëve, që në fakt mund të kenë qenë terroristë komunistë. Qeveria e Hoxhës e akuzon Dostin si anëtar të “komitetit qendror të organizatës tradhtare kolaboracioniste të Ballit Kombëtar”. Por Dosti ka qenë pjesëmarrës në konferencën e 1943 për arritjen e marrëveshjes për rezistencën ndaj gjermanëve mes Ballit Kombëtar dhe frontit çlirimtar partizan, pas të cilës Hoxha ekzekutoi të gjithë pjesëmarrësit komunistë, duke i quajtur tradhtarë. Si presidenti i Partisë Shqiptare Agrare (emri i ri i Ballit Kombëtar) dhe i Komitetit Shqipëria e Lirë, Dosti ka një rol udhëheqës në përpjekjen anti-komuniste të shqiptarë në ekzil. Për arsye se disa anëtarë të familjes së tij janë ende në Shqipëri, Dosti hezitoi për disa kohë para se të pranonte presidencën e komitetit por u bind ta bënte atë për interesat e vendit të tij. Në këtë pozicion ai ka bashkëpunuar nga afër me kolegët amerikanë dhe nuk ka treguar asnjëherë urrejtje për racën anglo-saksone. Bazuar në këto fakte, duhet të merret parasysh roli i Dostit me Ballin Kombëtar gjatë kohës së luftës dhe aktivitetet anti-komuniste në Komitetin Shqipëria e Lirë, dhe jo një letër e tillë pa substancë të qartë.
Korrik 1950
Artikull i shtypit turk
Përçarje tre-palëshe mes komunistëve shqiptarë
Politikat e Moksës në Shqipëri kanë tërhequr vëmendje të konsiderueshme nga fuqitë botërore që prej ndarjes me Titos dhe grupit të Cominform. Situata tashmë pritet të kristalizohet pas rivendosjes së marrëdhënieve mes Jugosllavisë dhe Greqisë. Një jave më parë SHBA raportoi se po kryheshin negociata sekrete në Romë mes delegacioneve shqiptare, britanike e greke. Ata pranuan se në Romë kishte një delegacion shqiptar, por thanë se ishte delegacion tregtarësh që kishin ardhur vetëm për bisedime tregtare. Por këto raportime duket se konfirmojnë faktin se ka pasur trazira në Shqipëri për arsye të rritjes së opozicionit. Megjithëse problemi zyrtarisht është mbyllur ka sinjalizime se udhëheqja shqiptare është në siklet prej disa kohësh dhe ndoshta kërkojnë të hyjnë në marrëdhënie me Perëndimin. Pas afrimit Greqi-Jugosllavi situata është bërë më e qartë se ndoshta Moska do ta braktisë Shqipërinë në fatin e saj. Ka raportime se diktatori shqiptar Enver Hoxha ka qenë në Moskë duke u lutur për ushqim dhe gjithashtu për forca ushtarake për të shtypur lëvizjen e rezistencës që po rritet në vend. Raportimet vijën në kohë negociatash sekrete mes Romës dhe Perëndimit. Në fakt Partia Komuniste Shqiptare ka një përçarje të trefishtë. I pari është grupi i Hoxhës i lidhur verbërisht me Moskën, grupi i dytë i përket rrymës nacionaliste titiste pro-jugosllave, i cili kundërshton çdo iniciativë të sovjetikëve dhe kërkon braktisjen e sistemit të kolkozeve (kooperativave) i cili nuk ka pasur sukses prej fillimit dhe që po e çon vendin në një katastrofë ekonomike. Me sa kuptohet gjatë kësaj përpjekjeje kanë ndodhur përplasje me armë që e kanë vënë pushtetin e Hoxhës në vështirësi. Ndërsa grupi i tretë i cili ia ka dalë me sukses të sigurojë postet qeveritare si rezultat i dobësisë regjimit, favorizon një orientim drejt Perëndimit. Anëtarët e ministrisë së tregtisë dhe të Byrosë Politike që ishin në takimin e Romës i përkasin këtij grupi. Reagimet e Perëndimit ndaj rrëmujës politike dhe ekonomike në Shqipëri duhet të llogariten mirë. Ka nga ata që thonë se kushtet e vështira ekonomike e bëjnë të volitshëm momentin për ndihma ekonomike dhe ndërhyrje për shkëputje të tij nga Perdja Komuniste e Lindjes. Beogradi insiston se nuk ka hyrë në negociata me Hoxhën dhe se nuk dëshiron të përshkallëzojë konfrontimin me sovjetikët. Po ashtu dhe fuqitë perëndimore nuk kanë dëshirë të përfshihen në Adriatik për të trazuar qetësinë relative në Ballkan, para se të qartësohet tërësisht lidhja e tyre me Jugosllavinë dhe problemi i Triestes.
Fazat e spastrimeve në parti
Faza e parë e spastrimeve në 1973 vuri në shënjestër ata që ishin përgjegjës për politikat “e gabuara” kulturore. Funksionarë të lartë të partisë në Tiranë, të radio-televizionit, të organizatave të të rinjve u larguan nga partia, siç ndodhi dhe me të gjithë bordin drejtues të Lidhjes së Shqiptarëve dhe Artistëve, duke rikthyer në fuqi korrektësinë ideologjike që është ruajtur prej atëherë. Në 1974 nisi faza e dytë e spastrimeve që përfshiu forcat ushtarake. Pas prishjes me Bashkimin Sovjetik ushtria e Shqipërisë varej tërësisht nga Kina për pajisje e furnizime. Por me reduktimin e asistencës kineze stabilimenti ushtarak u dobësua në aftësitë e tij për t’i rezistuar agresionit. Gjithashtu fakti që BRSS kishte fituar akses në ambientet e riparimeve detare të Jugosllavisë në 1974, përforcoi më shumë dyshimet shqiptare për aftësitë e mbrojtjes. Arsyeja e vërtetë e spastrimit të ministrit të mbrojtjes Balluku dhe bashkëpunëtorëve të tij në 1974 mbetet e paqartë. Akuzat ndaj tyre për tradhti dhe bashkëpunim me Moskën nuk janë mbështetur me fakte. Balluku gjithashtu ka pasur lidhje të forta me ushtarakët kinezë dhe nuk ka shumë gjasa që të ketë tentuar të zëvendësojë asistencën kineze me armë sovjetike. Por mund të jetë e mundur që Balluku dhe zyrtarë të tjerë ushtarakë të kenë rekomanduar zgjerimin e lidhjeve ekonomike e politike me Perëndimin, në të njëjtën mënyrë që po bënte dhe Kina. Një propozim i tillë i ardhur nga ushtria mund të jetë interpretuar nga udhëheqësi Hoxha si një tentativë për të dëmtuar kontrollin e partisë mbi ushtrinë. Faza e tretë ishte ajo e spastrimeve ekonomike e cila ishte nga më të rëndat që goditi stabilimentin e dobët ekonomik të vendit dhe kishte lidhje të drejtpërdrejta me ndërprerjen e ndihmave të Kinës gjatë planit pesë-vjeçar 1971-1975. Kina kishte dertuar në Shqipëri një kombinat metalurgjik në Elbasan, dy rafineri nafte në Ballsh, një impiant përpunim kromi, një fabrikë fertilizuesish azotikë dhe një fabrikë fertilizuesish superfosfati. Megjithë kontributet kineze në formën e fabrikave të plota dhe pajisjeve të shumta, pas prishjes së marrëdhënieve ekonomia e vendit nisi tkurrjen. Masa e saktë e rënies nuk duhet me saktësi por treguesit kryesorë të saj janë ulja e ndjeshme e pritshmërive për planin pesë-vjeçar në krahasim me atë pararendës. Në këtë kontribuan vonesat e ndihmave nga Kina. Në vitet 1975 gjendja e vështirë e detyroi disa anëtarë të qeverisë të dilnin në mbrojtje të masave të hapjes me vende të tjera dhe kundër izolimit ekonomik. Kjo mund të ketë alarmuar Hoxhën dhe radikalët e tij të afërt të cilët nisën spastrimet në stabilimentin ekonomik në 1975. Fillimisht spastrimet dukej se po forconin kapjen e pushtetit në duar të “gardës së vjetër” të Hoxhës, por tashmë në vitin e tij të 69-të opozita e tij ishte dobësuar disi dhe zërat e opozicionit dëgjoheshin herë pas herë brenda stabilimentit. Kushtetuta e re shqiptare e publikuar në 1976 shfaqte ndryshime mbi vlerësimin e asistencës kineze apo të politikës së vetëmjaftueshmërisë. Grupi radikal kishte arritur të përfshinte në tekste rëndësinë e vetëmjaftueshmërisë si forca kryesore për ndërtimin socialist, pa iu referuar fare ndihmës kineze. Ndërsa Hoxha kishte përmendur “ndihmën vetëmohuese” të Kinës në kundërshtim me mbështetjen vetëm në burimet e vogla të vendit. Garda e vjetër edhe pse ishte ende aktive, ashtu si Hoxha është plakur. Mehmet Shehu që konsiderohet si pasues i Hoxhës, është vetë 64 vjeç dhe ka probleme shëndetësore që ndoshta e s’kualifikojnë nga pasimi i postit.