Mark dhe Francës Walker,banorë të Londrës, mbajnë numrin 260 të turistëve që kanë vizituar Bylisin e Ilirisë gjatë muajit Maj. Çifti ka punuar gjithë jetën si ekonomistë financier. Kështu na thonë, kur biem në bisedë. Po shijojnë daljen në pension me një tur vizitash në Butrint, Antigone, Finiq, Adrianopol, Apoloni dhe sot po vizitojnë Bylisin. Këtë qytet ia kanë prezantuar miq të tyre. Vizitën në Bylisin e lashtë e kanë për herë të parë,
Është Francës ajo që përgjigjet e para. Duke shpleksur tisin e buzëqeshjes, në fytyrën me lëkurë të lëmuar, me akcientin e dukshëm londinez të anglishtes, tregon se ka përfunduar studimet për klasicizëm, dhe më pas ato të financës. “Ne zgjodhëm Shqipërinë sepse miqtë tanë na i kanë rekomanduar dhe njëkohësisht është një vend ku ne kemi dëshirë ta vizitojmë. Ka kulturë romake dhe helenistike në këtë territor”- thotë ajo. Ndërsa krijon një tjetër dallgë buzëqeshjeje në fytyrën e vet, rinis bashkëbisedën: “ duke qenë se ne jemi diplomuar në klasicizëm, është një dëshirë e jona për të njohur dhe parë këto qytete antike, si Butrint, Antigone Finiqi, Adrianopol,Apoloni dhe patjetër dhe Bylis., Normalisht për ne është një vizitë e cila na ofron një hapësirë të re dhe pa shumë kushtëzime nga situatat. Të dy bashkëshortëve iu pëlqen dielli që shkëlqen mbi rrënojat. Sepse ai nuk shkëlqen shumë në Londër. Anglezët si Marku dhe Francës e dinë këtë dhe nuk e mohojnë qiellin e tyre të përhershëm gri, temperaturat e ulëta .Londra nuk është një qytet i nxehtë dhe ata po shijojnë këtë kohë shumë miqësore përzier sa me antikitet, aq dhe me verën që ka nisur të 2022. Janë në vendndodhjen e njërën prej bazilikave të famshme të antikitetit të vonë. “Disa pjesë të saj janë të shtruara me mozaikë të cilat do të hapen në fillim të Qershorit,për vizitorët. Tashmë janë të konservuara”. Është Ornela Dyrmishaj, Drejtoresha e parkut Arkeologjik Apoloni, që përfshin dhe Bylisin si site në këtë Drejtori që shpjegon.” “Është I përbërë me motive floreale, gjometrike dhe zoomorfe siç janë sanktuari, nefi qendror e verior, krahu verior i transeptit dhe narteksi. Kjo bazilikë është djegur nga dyndjet barbare sllave në gjysmën e shek. VI m.kr, kurse zbulimi i saj është bërë nga arkeologët në vitin 1980” shpjegon Dyrmishaj… “Impresioni im i parë me jep ndjesinë që është një sit shumë I bukur, pavarësisht se nuk kam mundur ende ta vizitoj të gjithin dhe shoh që është shumë natyror dhe shumë I mirëmbajtur,” ndërhyn Marku. “Bylisi si kryeqytet i fisit ilir të bylynëve, ka përjetuar zhvillim të shpejtë, të rëndësishëm gjatë periudhës helenistike. Ndërsa gërmimet për zbulimin e tij janë kryer në një fushatë të shkurtër arkeologjike nga Camillo Prasch-Niker në vitet 1917-1918. Gërmimet sistematike filluan në vitin 1978 nga Institutit Arkeologjik i Tiranës “ vijon bashkëbisedën Dyrmishaj. “Për mua është e bukur, Hyrja përmes atyre portave për në Bylis dukej si diçka misterioze, magjike, hyrja në këtë qytet ka shumë rivju pozitive dhe ne po gjejmë pritshmëritë tona, qetësinë, shikojmë gjestin e mirëmbajtjues dhe kujdesit ndaj territorit,rrugicat ndërmjet monumenteve dhe hapësirës natyrore, por sidomos qetësinë ku dëgjohen cicërimat e zogjve.” ndërhyn me finesë londinezja Francës Walker. “Rrugicat ndërmjet bimësisë krijojnë një impresion më të dashur me ambientin, Është një sit i ruajtur mirë si në kohë ashtu edhe për ne si vizitorë tani. “– thotë emocionuar Mark Walker.
“Kjo do të thotë që pjesa e vizitueshmërisë sivjet nuk do të ketë në fokus vetëm monumentet por edhe mozaikët. Gjatë muajit Qershor do të bëjmë dhe hapjen e një pjese të mozaikëve të tij për vizitorët”.-iu buzëqesh vizitorëve Ornela. Mjegulla, baret, autobusët e kuq dykatësh,ngurtësia londineze, kanë mbetur atje larg, në kryeqytetin e famshëm të Anglisë,i njohur për historinë,traditat dhe jetën e pasur shoqërore. Tani ky çift po shijon, sikurse thotë, diellin, këngën e bilbilave, rrënojat historike dhe hijen e rëndë të qytetit antik , herë pjesë e shtetit Epirot,herë ilir, herë maqedonas dhe herë romak. Por të gjithë e njohin saj zbulimeve dhe studimeve, që Bylysi është një qytet ilir me kohë shtrirje ndërmjet shekujve IV para. Krishtit – VI pas Krishtit.
“Do të largohemi sonte drejt Sarandës për në Korfuz. Por do të marrim patjetër me vehte këtë pamje dhe këtë qytet . Do të rikthehemi sërish- pohojnë ata .
Këtë verë, Parku arkeologjik Bylis ofron hapësirën e tij me shumë momente duke e bërë atë një nga sitet më të bukura dhe një nga qytetet ilire që dominon mbi lumin e Vjosës. Bylisi është një nga pikat më interesantë të takimit të dy qytetërimeve atë ilir e pjesën duke shkuar drejt Epirit. Ky park ka krijuar një hapësirë më të madhe të vizitueshme duke pasur një pjesë të mirë të monumenteve të mirëmbajtur. Të gjitha fondet e zbuluara nga rrënojat e Bylisit gjenden në fondin e Institutit të Arkeologjisë dhe në Apoloni. Dhe pak objekte të tjera janë të ekspozuara në muzeun arkeologjik të Tiranës dhe në muzeun Historik Kombëtar dhe në muzeun arkeologjik të Apolonisë dhe dhen të ekspozuara një skulpturë, stelë varri dhe disa mbetje qeramike. Këtë sezon të ri turistik,parku Bylis ofron një infrastrukturë më të pasur informuese për vizitorët duke filluar nga sinjalistikat në territorin e parkut, tabelat informuese dhe të gjitha broshurat e nevojshme që cilido vizitor dëshiron. E rëndësishme është që ky park ka edhe një aplikacion dixhital, ku çdo kush mund ta shkarkoj në telefonin e tij dhe të ketë një guidë personale në çdo hapësirë që viziton brenda këtij parku. Nëse në 5 mujorin e parë të vitin 2021, janë regjistruar 1077 vizitorë turistë vendas dhe të huaj, këtë 5 mujor të 2022 numri I tyre është 1300. Ai iu ofron veç zhvillimit historik dhe kulturor, edhe veprimtaritë e shumta artistike që marrin një vëmendje të veçantë. Festivali i Isopolifonisë zhvillohet çdo vit me pjesëmarrjen e dhjetra grupeve polifonike nga trevat e Shqipërisë, në skenën e ish teatrit antik, ku dikur jane luajtur tragjeditë e famshme të Eskilit e Sofokliut.